Բանավեճով տարված` չնկատեցինք, թե ինչպես ամառն անցավ:

Ահա և խորանում ենք աշնան մեջ` եղանակներից ամենաբարենպաստը ճտերը հաշվելու առումով:

Եվ միգուցե դա է պատճառը, որ թեև վաղուց հնչել է քննադատի կտրական հրամանը` կատակերգությունն ավարտված է, իջեցնել վարագույրները, բայց և այնպես բանավեճը շարունակվում է…

Մարելով ու վերաբորբոքվելով` այն արդեն տևում է շուրջ տասնհինգ տարի. այդ ընթացքում բանաստեղծները, որոնց ստեղծագործությունները սույն բանավեճի պատճառ են հանդիսանում, պատանեկությունից աննկատ անցան կիսամիջին և ապա միջին սերնդի շարքերը:

Խոսեցինք լրացող տասնհինգ տարվա մասին, հիշատակենք մեկ այլ կլորվող թիվ. ևս չորս հոդված այս բանավեճում, և միջին սերունդը կդառնա «Ֆեդոտովի ակումբի» անդամ… Կատակը` կատակ, իսկ սերունդը շարունակում է մնալ գրական հասարակայնության, քննադատության ուշադրության կենտրոնում:

Սակայն վերադառնանք մեր բուն խնդրին և թախանձագին դիմենք քննադատին` վարագույրը փոքր-ինչ բարձրացնելու խնդրանքով. չէ՞ որ ամեն ոք, ով հետևել է բանավեճի ընթացքին, անպայման նկատած կլինի, որ այն, իր այլևայլ թերություններով հանդերձ, ունի բազմաթիվ առավելություններ, որոնց մասին կուզենայի համառոտակի հիշեցնել: Նշենք ամենակարևորները:

Ուրիշ էլ որտե՞ղ, եթե ոչ այս բանավեճում, քննադատը պիտի հնարավորություն ստանար վերհիշելու, որ իր կոչումը (ոչ թե թեկնածուի կամ դոկտորի, այլ քննադատի) պարտավորեցնում է համարձակ լինել, չվախենալ ո՛չ դեմքից և ո՛չ էլ հատկապես դիրքից, բանեցնել Թուր Կեծակին, որի «մարտկոցները» վաղուց լիցքաթափվել են չօգտագործվելու պատճառով:

Ուրիշ էլ որտե՞ղ, եթե ոչ այս բանավեճում, կարող էր պարզվել, որ քննադատն էլ է ջղայնանում, դուրս գալիս իր ափերից և նույնիսկ հուզվում է…

Բանավեճում և այն էլ միայն այս բանավեճում էր, որ քննադատը հնարավորություն ստացավ համարձակորեն կյանքի կոչել բանաստեղծի տաղանդն ու գրական վարպետությունն ստուգելու «նոր չափանիշներ», ինչպիսիք են սեռական պատկանելությունը, լուսավոր հղիությունը, բացասական ռեզուսը, հեմոգլոբինի պակասը…

Ուրիշ էլ որտեղ, եթե ոչ միայն այս բանավեճում էր հնարավոր ստեղծագործական չափազանց դժվարին ուղի անցած տարբեր ճակատագրերի ու գրելաձևի տեր բանաստեղծների մի ամբողջ սերնդի խցկել մի հեղինակի մեջ` ուղիղ մեջտեղից կիսելով հանրահայտ` «Մեկը բոլորի համար, բոլորը` մեկի» ասացվածքը և վերցնել վերջին կեսը, ասել է թե` բոլորը մեկի համար: Էլ որտեղ, եթե ոչ այստեղ կարող էր քննադատն ապացուցել, որ ինքը հենց նոր է լուսնից իջել և բոլորովին տեղեկություն չունի, թե ինչ է կատարվել մեր գրականության մեջ` մասնավորապես երիտասարդական պոեզիայում, անցած քսան տարիների ընթացքում: Եվ եթե ընթերցողը պարտավոր չէ իմանալ մեր գործի մանրամասները, ապա քննադատին ամենևին էլ ներելի չէ «ինձ ինչ, թե ինչ դժվարություններով եք անցել, ինձ ինչ, թե ինչպես եք ապրել» դիրքորոշումը: Մանավանդ որ խոսքը գնում է օբյեկտիվությանը հետամուտ մի այնպիսի քննադատի մասին, ինչպիսին Կարլեն Դանիելյանն է: Եվ ես դիմում եմ նրան. մի՞թե քննադատին իրոք չի հետաքրքրում ստեղծագործական հնարավորությունների դրսևորման փաստը: Եթե չի հետաքրքրում, ապա մենք էլ համապատասխանաբար կարող ենք ընդունել «մեզ ինչ, թե դու ինչ կարծիք ունես պոեզիայի մասին» դիրքորոշումը: Սակայն ես լավատես եմ և հուսով եմ, որ գործը դրան չի հասնի: Գրեթե համոզված եմ, որ քննադատին հետաքրքրում է այդ փաստը, մնում է անել հաջորդ քայլը, պարզել, թե ինչ հետաքրքրիր առանձնահատկություններով է օժտված ստեղծագործական հնարավորությունների համար պայմաններ ունենալու կամ ընդհակառակը, չունենալու պարագան: Դրա համար, կարծում եմ, կարիք չկա խորանալու 1950-60-ական թվականներին Դանիայում, Իտալիայում, Անգլիայում, Շոտլանդիայում, ԱՄՆ-ում տարածված փորձառական-պայմանական բանաստեղծության էքսպերիմենտների մեջ, և այս առումով բրազիլացի կոնկրետիստ Ռենալդո Ազերեդոն, շոտլանդացի Էդվին Մորգանը և նույնիսկ իտալացիներ Ալֆրեդո Ջուլիանին և Նանի Բալեստրինին (և որտեղի՞ց է գտել այս անունները Կ. Դանիելյանը) վատ խորհրդատուներ են: Հարկավոր է ընդամենը Արա լեռան փեշին տարածված 500 քմ սեփական հողամասում մի փոքրիկ բուսաբանական փորձ դնել` տնկել մի քանի ծառ, առանձնացնել մեկին և նրա նկատմամբ ցուցաբերել հատուկ խնամք` ժամանակին ջրել, հողը փխրեցնել, գուրգուրել ու փայփայել, իսկ մյուսներին ոչ միայն չջրել ու չխնամել, այլև քաշքշել, մոտիկից անցնելիս քացով խփել, հեռվից` քարով, և որն ամենակարևորն է, չպետք է մոռանալ շաբաթը մի անգամ, գերադասելի է ուրբաթ օրերին, նրանց կողքին կանգնած բարձրաձայն կարդալ որևէ ժխտողական հոդված: Խնդիրը պահանջում է ասել` քանի հոդված է անհրաժեշտ ծառերը լիովին չորացնելու համար: Ծառերի դեպքում, համոզված եմ, որ մի հոդվածն էլ է բավական, իսկ միջին սերունդը, բարեբախտաբար, կազմված է մարդկանցից, որոնք թեև բոլորն էլ մեծատառով են սկսվում և հնչում են հնարավորին չափ հպարտ, բայց և այնպես և՛ քացու են արժանացել, և՛ քարկոծման, իսկ նրանց գլխին կարդացված լուտանքներով լեցուն հոդվածների թիվը դժվար է հաշվել. ահա այդ սերունդը դիմանում է արդեն տասնհի՜նգ տարի… Բայց չէ՞որ ամեն ինչ հենց այդպես էլ եղել է, չէ՞ որ ոչ մի չափազանցություն չկա ասածներիս մեջ… Եվ թող չստացվի այնպիսի տպավորություն, թե ես կամ որևէ մեկը դեմ է, որ Ռ. Դավոյանը հաճախակի տպագրվի, շքեղ և բարձր տպաքանակով, նա տաղանդավոր բանաստեղծ է և արժանի է դրան: Բայց ինչո՞ւ եղած հնարավորությունների սահմաններում հոգատարության բարենպաստ պայմաններ ու մթնոլորտ չստեղծել նաև Հ. Էդոյանի, Ա. Մարտիրոսյանի, Դ. Հովհաննեսի, Ա. Հարությունյանի, Ս Կոսյանի և բոլոր նրանց համար, որոնց շուրջ այսօր խոսակցություն է գնում: Մանավանդ որ հրատարակչությունը, գրական մամուլը հնարավորություններ ունեն իրենց այդպիսի «շռայլություն» թույլ տալու: Եվ երբ արդեն կլինեն այդպիսի հավասար պայմաններ, խնդրեմ, համեմատեք` ինչքան կուզեք:

Եվ հետո, նախորդ համագումարներում, պլենումներում, գրական բանավոր և գրավոր ելույթներում, ինչպես նաև Գ. Հայրյանի վերջերս տպագրած հոդվածում Ռ. Դավոյանը դիտարկվել է ավագ սերնդի պոեզիայի կոնտեքստում, և ճիշտը դա է: Սերունդը միայն տարիքային կատեգորիա չէ, այլև ավելի շատ մտածողությամբ, գրականության և կյանքի նկատմամբ վերաբերմունքով, հայացքի ուղղությամբ ներդաշնակ համախոհների խումբ: Այս տեսակետից, իմ խորին համոզմամբ, սխալ և արհեստական է Ռ. Դավոյանին կցելը Հ. Էդոյանի, Ա. Մարտիրոսյանի, Դ. Հովհաննեսի և այլոց սերնդին:

Մեծագույն հետաքրքրությամբ կարդացի Ֆելիքս Մելոյանի հոդվածը: Սակայն տպավորությունը հակասական էր: Եվ միայն երկրորդ անգամ ուշադիր կարդալուց հետո էր, որ գլխի ընկա, թե բանն ինչ է: Տաղանդավոր ու բանիմաց քննադատը միջին սերնդին ոչնչացնելու չափազանց նուրբ տակտիկա է ընտրել: Ամենևին պատահական չէ հենց առաջին` մաթևոսյանական արձակի տոնայնությամբ սկսվող նախադասությունը. քննադատը ընթերցողին հրավիրում է տնավարի, մտերմիկ խոսակցության, այսինքն` այն, ինչ ասում եմ, դու էլ գիտես, ուզենաս, դու էլ կասես, միայն թե հիմա այնպես է ստացվել, որ ես եմ ասում, և դա ոչինչ չի նշանակում… Հաջորդ հնարամիտ քայլը ընթերցողի պատվախնդրությունն արթնացնելն ու սրելն է: Իսկ հայ ընթերցողի պատվախնդրությունը հատկապես ե՞րբ է վառ արտահայտվում. իհարկե, հյուրի առաջ և այն էլ` օտարերկրացի: Այդ նպատակով քննադատը մի երկու տեղ թեթևակի հիշեցնում է, որ տանն օտարերկրացի կա. «Հայաստանի, հայի մասին գաղափար չունեցող մեկը, ասենք, քննում է ժամանակակից հայ գրականությունը…» կամ «Օտարազգի մի քննադատի, ասենք, հանձնարարված է…»: Տպավորությունը նախապատրաստված է, և հետևում է հաջորդ քայլը` քննադատը սկսում է մեկիկ-մեկիկ ներկայացնել իր պահանջները. «…որտե՞ղ է Սովետական Հայաստանը, ի՞նչ բնակլիմայական պայմաններ ունի, մոտավորապես որքա՞ն բնակչություն, ի՞նչ սարք ու մեքենա է պատրաստում, ի՞նչ բանջար ու պտուղ է քաղում հողից, ինչպիսի՞ն է նրա մայրաքաղաքը, երևանցին, ինչպե՞ս է հագնվում, ի՞նչ է ուտում և, ընդհանրապես, ո՞վ է հայը…»: Շատ լավ հասկանալով, որ պոեզիայից և հատկապես երիտասարդությանը նոր-նոր հրաժեշտ տված բանաստեղծներից այսպիսի հարցերի սպառիչ պատասխաններ պահանջելն առնվազն արտառոց կարող է թվալ, մանավանդ որ օտարազգի քննադատի հետաքրքրասիրությունը կարելի էր հեշտությամբ բավարարել հանրագիտարանով, Ֆ. Մելոյանը հիշեցնում է, որ իր խոսքն ուղղված է արձակին, պոեզիային, դրամատուրգիային, հրապարակախոսությանն ու քննադատությանը: Այնուհետև, քննադատն ինչ-ինչ նպատակներով, որոնց մասին կիմանանք հաջորդ նախադասության մեջ, ընթերցողի հետ դուրս է գալիս շրջագայության. նախ մտնում է Զանգվի ձոր, ապա Արաբկիր, հետո «սրճաբույր» Բութանիա, «իր նվագածու-հուշարձանների փնթի շռայլությամբ» աչքի ընկնող Թոխմախան գերեզմանատուն, ապա Սարի թաղ, «Մոսկվա» կինոթատրոն… Այս արանքում քննադատը մոռանում է նախ արձակը, ապա դրամատուրգիան, հրապարակախոսությունն ու քննադատությունը… Հաջորդում է հիմնական քայլը. երկարատև շրջագայությունից շշմած, սուրճի բույրից արբեցած, գերեզմանատնից ծորացող դուդուկի նվագից մշուշված և այդ ամենը գրականության մեջ ապարդյուն որոնած ու դրանից սաստիկ ջղայնացած ընթերցողին քննադատը «պատահաբար» դեմառդեմ հանում է… Արտեմ Հարությունյանին: Մնացածն արդեն տեխնիկայի հարց է… Նույն կերպ նա հետագայում լուծում է այս անգամ արդեն ամբողջ սերնդի հարցը: «Եվ ընդհանրապես, ինչպե՜ս է անցնում մեզանից շատերի օրը,- շարունակում է քննադատը,- խողովակից ջուր է կաթում, իսկ փականագործի վարձն երկու օրվա աշխատավարձդ է, տեղեկանք է պետք, իսկ տնային կառավարչությունում տեղեկանք չեն տալիս, որովհետև տան վարձը չես մուծել, հարևանիդ կինը հարյուր քսան ռուբլիանոց կոշիկ է հագել, կինդ էլ է ուզում, իսկ ահա, չգիտես կոպտե՞ս, թե՞ նստես, հետը լացես…» Ի վերջո պարզվում է, որ այս ամենի մեղավորը «երիտասարդական պոեզիայի սառը հայեցողությունն» է… Ահա և լուծվեց ամբողջ սերնդի հարցը: Սակայն միգուցե իրավացին քննադա՞տն է, միգուցե պոեզիայի՞ց պիտի պահանջել նման հարցերի պատասխաններ… Այս մտածումներով տարված և կասկածներս փարատելու միտումով դիմում եմ փորձված քայլի, սկսում եմ թերթել ժամանակի կողմից ստուգված, դասական մեծ արժեք ներկայացնող բանաստեղծներից մեկի` Վահան Տերյանի ժողովածուն և կարդում հատկապես մեծ ժողովրդականություն վայելող բանաստեղծություններից մեկը.

Աշնան մշուշում շշուկ ու շրշյուն,

Բարդիներն են բաց պատուհանիս տակ…

Ըստ քննադատի` ի՞նչն է կարևոր այս բանաստեղծության մեջ և առաջին հերթին ի՞նչ տեղեկություններ է ստանում ընթերցողը և հատկապես օտարազգի ընթերցողն այս տողերից. նախ, որ քսաներորդ դարասկզբի Հայաստանում աշունները բնութագրվել են շշուկների և շրշյունների առատությամբ, անպակաս են եղել նաև մշուշները: Ծառատեսակներից ամենատարածվածը բարդին է եղել, իսկ հայերը, ի տարբերություն մյուս ժողովուրդների, պատուհանները բաց պահելու սովորություն են ունեցել` դեռևս այն ժամանակներում գիտակցելով մաքուր օդի առավելությունը…

Ինչևէ, համաձայնեք, որ քննադատը չափից դուրս է պարզունակացրել պոեզիան ընկալելու չափանիշները:

Այս մտայնությունը, ցավոք սրտի, ինձ` որպես ընթերցողի, խանգարեց ըստ արժանվույն գնահատելու մեր այս «քչախոս» քննադատի` իրոք որ բարձր մակարդակով ու վարպետությամբ գրված հոդվածում մասնավորապես քննադատության առումով արտահայտված հոգսերն ու դառը ճշմարտությունները և համակվելու արդի հայ գրականության զարգացմանը խանգարող խութերը տեսնելու և դրանց վերացման ուղիները նշելու մտահոգությամբ:

Բոլորովին այլ է Դ. Գասպարյանի պարագան, և եթե Կ. Դանիելյանն ու Ֆ. Մելոյանը, ի պատիվ իրենց, տեղ են թողնում վիճելու արտահայտված այս կամ այն դրույթն ընդունել-չընդունելու առումով, ապա Դ. Գասպարյանը կտրականապես մերժում է ամեն մի նման հնարավորություն: Եվ ընդհանրապես, տպավորությունն այնպիսին է, որ կարծես Դ. Գասպարյանին պարտադրել են մասնակցել ժամանակակից պոեզիայի խնդիրներին նվիրված այս բանավեճին: Ահա արդեն որերորդ բանավեճն է սա` միջին սերնդի ստեղծագործություններին նվիրված, որին այսպես, առերևույթ դժկամությամբ, չկամությամբ, բայց և կասկածելի արագությամբ ու եռանդով, վիթխարածավալ հոդվածներով մասնակցում է երիտասարդ քննադատը` արդեն որերորդ անգամ հոդվածներն սկսելով «նույն հարցերի շուրջ, նույն անունների շուրջ այս էլ որերորդ բանավեճն է…» չգիտես թե ում ուղղված պաթետիկ-հոգնած հարցադրումով: Ատելությունը` մանավանդ անհիմն ու անբացատրելի, երբեք էլ գործին օգուտ չի բերել, և պատահական չէ, որ ներկա «Շրջապտույտ» հոդվածը երիտասարդ, բեղուն գրաքննադատի, թերևս, ամենաանհաջող ելույթներից է, որը պարզապես խճողված է տեսական և նույնիսկ փաստական բազմապիսի սխալներով, անհասցե ու անմեկնելի հայտարարություններով, իսկ ամենավանողը, անշուշտ, արվեստի մարդուն չվայելող կեցվածքն է, ոչ մի առարկություն չընդունող տոնը… Ընդամենը երկու-երեք բանաստեղծի նկատմամբ ատելությունն այդ ինչքա՞ն է մեծ, որ նրանց ոչնչացնելու մոլուցքով տարված` գրաքննադատը երևի չի էլ նկատել, որ ոչնչացրել է ամբողջ սերունդը` ներառյալ նաև այն բանաստեղծները (սերնդի մեծ մասը), որոնց տարբեր տարիների ընթացքում գովաբանել, դրվատել և ապագա է խոստացել հենց ինքը… Այդ հակակրանքն ինչպե՞ս է մշուշել քննադատի աչքերը, որ նա, գիտակցաբար թե անգիտակցաբար, կոպտորեն խեղաթյուրել է գրական օրինաչափությունները, ինչպես, օրինակ, այս դեպքում. «Մի՞թե պարզ չէ, որ բանավիճային լիցքերը միշտ էլ այնտեղ են, ուր գեղարվեստական մտածողության չհստակված վիճակն է, որի միակ մտատանջությունը իր գոյության արդարացումն է: Իսկ դա արդեն ոչ թե սկզբունքի հարց է, այլ` չկայացողի գրական փորձերի»: Իսկ հիմա քննադատը թող մի պահ սթափվի և վերհիշի, առանձնապես շատ չխորանալով պատմության մեջ, թե մեզանում արձանագրված բանավեճերից ո՞ր մեկն է եղել չկայացող փորձերի շուրջ` Չարենցի, Գուրգեն Մահարու ստեղծագործությունների շուրջ ծավալվածնե՞րը, թե՞ Պարույր Սևակի, Համո Սահյանի, Վահագն Դավթյանի, Գևորգ Էմինի: Միգուցե Հրանտ Մաթևոսյանի՞, Վարդգես Պետրոսյանի՞, Պերճ Զեյթունցյանի՞. չափազանց կրքոտ ու տևական բանավեճեր, որոնց արձագանքներն առայսօր ընթերցողի հիշողության մեջ են: Այդ անհասկանալի ատելությունը չէ՞ պատճառը, որ գրական կյանքի օրինաչափ երևույթը` բանաստեղծի գրողների միության անդամ դառնալը, քննադատը, տագնապի զանգ խփելով, բարձրացրել է համաժողովրդական աղետի մակարդակի, և նույն մարդը, որը չափազանց բարեխղճորեն ու ճշգրիտ հաշվել է սովետահայ պոեզիայի լավագույն գործերի բոլոր հանգերն ու վանկերը, թվաբանական ինչ-որ նոր, անիմանալի հնարանքով «սխալվել» և գրեթե երկու անգամ ավելացրել է բանաստեղծների թիվը գրողների միության կազմում` 60-ից հասցնելով 110-ի, մոտեցնելով այն ցուցանիշին, որն ավելի շատ համապատասխանում է գրողների միության շարքերն անցած գրաքննադատ-գրականագետների թվին… Այդ ատելությունը չէ՞ պատճառը, որ քննադատը դեմ է, որ գրողները գնում են ստեղծագործելու պետության կողմից հենց այդ նպատակի համար կառուցված ստեղծագործական տներում: Այո, սիրելի Դավիթ, Ծաղկաձորինը ոչ թե հանգստյան տուն է, ինչպես անվանումը փոխել ես դու, այլ ստեղծագործական տուն, որտեղ պիտի բոլոր գրողների հետ միասին, երբեմն-երբեմն ստեղծագործեն նաև բանաստեղծները… Հապա բանաստեղծություն բառի ստուգաբանությունը… Չգիտես ծիծաղես, թե՞ լաց լինես… Եվ եթե լեզվաբանները կարող են ներել բառի այդպիսի կասկածելիորեն նորովի մեկնաբանությունը, ապա ո՛չ գրականագիտությունը և ո՛չ էլ առավել ևս բանաստեղծներն այդպիսի եղծարարություն ներել չեն կարող: Բանաստեղծությունը դարեր ի վեր նշանակել է բան ստեղծել, ասել է թե` նոր բան, և այդ նոր բանը ընկալելու, մեկնաբանելու համար քննադատը պարտավոր է գնալ ներքին վերակառուցումների և այդպիսի վերակառուցումների ուղիներ հարթել ընթերցողների համար, նախապատրաստել նրանց` ընկալելու նոր խոսքը, նոր բանաստեղծությունը: Եվ սա, իմ կարծիքով, քննադատի ոչ երկրորդական պարտականություններից է: Չի եղել այդպիսի վերակառուցում, և ահա սա է գրողների, բանաստեղծերի ու քննադատների միջև անվերջ ծավալվող բանավեճերի հիմնական պատճառը. բանավեճ աճող մարմնի և անվերջ նույնը մնացող հագուստի միջև… Անշուշտ կա նաև մեկ ուրիշ պատճառ, որը նույնպես երկրորդական չէ: Ժխտողական հոդվածների մեծ մասից երևում էր, որ քննադատները պարզապես լավ ծանոթ չեն այն հեղինակների ստեղծագործություններին, որոնց շուրջ վիճում են, և իրենց տեսությունները կառուցելով մեկ-երկու բանաստեղծությունների վրա` նրանք բնականաբար չէին կարող անկողմնակալ, օբյեկտիվորեն արտացոլել միջին սերնդի և թե նրան հաջորդող` Ղ. Սիրունյանի, Էդ. Միլիտոնյանի, Ա. Շեկոյանի, Հ. Մովսեսի սերնդի թե՛ ձեռքբերումները և թե՛ թերությունները: Եվ ես չէի գրի այս հոդվածը, եթե համոզված չլինեի, որ սերունդն իրոք օժտված է թե՛ քաղաքացիականությամբ, թե՛ ազգային գրականության շահերի գիտակցությամբ, և թե՛ մյուս այն բոլոր` պոեզիային անհրաժեշտ չափանիշներով, որոնց առկայությունը չեն տեսնում և կամ չեն ուզում տեսնել քննադատներից ոմանք: Ինչ խոսք, տեսնողներ էլ շատ կան, որոնք իրենց խրախուսական գրավոր կամ բանավոր ելույթներով հանդես են եկել ինչպես անցած տարիներին, այնպես էլ հենց այս բանավեճի ընթացքում: Եվ այդ տեսնողների մեջ է նաև Պարույր Սևակը, որը, վիճելով նորերի հետ, գիտեր ամենակարևորը, գիտեր, որ գրականությունը երբեք կանգ չի առնում, անխուսափելիորեն գալիս են նորերը, և ապրելու, շարունակվելու, հարատևելու պայմանը կանգնելն է նրանց կողքին, «որոնք կըմբոստանան ընդհանուր դարձած մտաեղանակի դեմ (այսինքն` այսօրվա իմ ասած «անընդունելի» բաների դեմ),- գրում է բանավեճերում թրծված բանաստեղծը,- և խոսելով նորի ու արդիականի անունից` կպահանջեն իրենցը: Նրանց կշվացնեն, նրանց բանաստեղծ չեն համարի, նրանց բերանը կփակեն գուցեև իմ անունով, նրանց գործերը կհամարեն չոր-խելոք,- «ինչ ուզում ես ասա, բայց ոչ բանաստեղծություն»- «օրիգինալության մարմաջ» և այլն,- բայց ճիշտ կլինեն նրանք: Եվ այսօրվանից էլ ես նրանց կողմն եմ կանգնած, ես նրանց հետ եմ, ես օրհնում եմ նրանց ճանապարհը…

Այսպես եղել է: Այսպես կլինի: Այլապես անկարելի է…»:

Մնում է այստեղ վերջակետ դնել:

«Գրական թերթ», 1984, 14 սեպտեմբերի